Mae'r ffordd y mae symudiadau yn digwydd yn cyfrannu at berfformiad llwyddiannus. Mae'r system ysgerbydol a chyhyrol yn cydweithio'n agos a chyfeirir atynt fel y system gyhyrysgerbydol. Bydd y system hon yn helpu i ddadansoddi symudiadau a gwella techneg.
Mae gwybodaeth am y system ysgerbydol a'r ffordd y mae'n gweithio yn ein helpu i ddeall symud ac esbonio sut y caiff sgiliau eu cyflawni. Mae'r ysgerbwd yn darparu cydfannau ar gyfer y system gyhyrol ar gyfer symud ac yn amddiffyn yr organau hanfodol megis y system cardio-anadlol a fasgwlar.
Mae gan yr oedolyn dynol cyffredin 206 o esgyrn sydd wedi'u rhannu rhwng yr ysgerbwd echelinol a'r ysgerbwd atodol. Mae prif swyddogaethau'r systemau ysgerbydol fel a ganlyn:
| Ysgerbwd | Swyddogaeth | Esgyrn | Enghraifft ym myd chwaraeon |
|---|---|---|---|
| Echelinol | Amddiffyn Siâp Cynhyrchu celloedd coch y gwaed |
Y greuan Y gawell thorasig Y greuan, y gawell thorasig, asgwrn cefn, y pelfis |
Penio'n bêl wrth chwarae pêl-droed. Glanio ar y llawr ar ôl tacl wrth chwarae rygbi. Mae'n cynnig arwynebedd mawr i'r cyhyrau gydio ynddo. |
| Atodol | Symud Cyhyrau yn cydio ynddo |
Breichiau:
Hwmerws, wlna, radiws Coesau: Asgwrn y forddwyd, tibia, ffibwla |
Bowlio mewn gêm griced. Rhedeg mewn gêm rygbi. Pasio mewn gêm bêl-rwyd. |
Mae'n bwysig eich bod yn gwybod am y prif esgyrn sy'n cyfarfod (ymgysylltu) wrth yr ysgwydd, y penelin, y glun a'r pen-glin.
Caiff esgyrn eu ffurfio drwy asgwrneiddio cartilag. Mae hyn yn golygu bod pob asgwrn yn dechrau fel cartilag ac yn troi'n asgwrn caled (asgwrneiddio) yn raddol. Mae angen calsiwm er mwyn i esgyrn dyfu'n gryf.
Mae'r corff dynol yn cynnwys 5 math o asgwrn, sef: esgyrn hir, byr, gwastad, afreolaidd a sesamoid.
| Math o asgwrn | Swyddogaeth | Enghraifft |
|---|---|---|
| Hir Platiau twf ar y naill ben a'r llall o'r asgwrn |
Mae wedi'i ffurfio o esgyrn cryno ar gyfer cryfder. Mae'r pennau wedi'u gorchuddio â chartilag cymalol (hyalin) mae'n helpu i amsugno sioc. Mae'n creu system drosoli ar gyfer symud. |
Femur  |
| Byr Mae lled yr asgwrn yn cyfateb i'w hyd, gyda llawer iawn o fêr asgwrn |
Mae'n cynnal ac yn sefydlogi. | Yr arddwrn, y pigwrn  |
| Gwastad | Mae'n amddiffyn yr organau hanfodol. Man i'r cyhyrau gydio ynddo. Caiff y nifer fwyaf o gelloedd coch y gwaed eu ffurfio. |
Creuan, sgapwla, sternwm  |
| Afreolaidd Nid yw'n perthyn i unrhyw gategori |
Cryfder | Mandibl, fertebrâu |
| Sesamoid Ynghlwm wrth dendon (y tendon sy'n cydio'r cyhyr wrth yr asgwrn) |
Amddiffyn y tendon. | Padell y pen-glin  |
Cyhyrau ysgerbydol yw'r rhai sy'n cydio mewn esgyrn a'u prif swyddogaeth yw cyfangu er mwyn achosi symudiad. Weithiau maent hefyd yn cael eu galw'n gyhyrau:
Mae mwy na 600 o gyhyrau yn y corff dynol, pob un ohonynt yn gweithio mewn parau (gweithrediad cyhyrau gwrthweithiol). Mae gwybodaeth drylwyr am y prif gyhyrau sy'n achosi symudiad o amgylch yr ysgwydd, y penelin, y glun a'r pen-glin yn ein galluogi i ddadansoddi symudiad, y ffordd y cynhyrchir ffocws a sut i wella perfformiad ym myd chwaraeon.
Gall cyfangiadau grymus amrywio, gan ddarparu ar gyfer symudiadau cyflym neu symudiadau manwl gywir bach. Ni all cyhyr ysgerbydol ond tynnu, pan fydd yn cyfangu mae'r cyhyr yn tynnu un o'r esgyrn tuag at asgwrn arall ar draws cymal synofaidd.
Wrth i un cyhyr gyfangu i achosi'r symudiad, mae cyhyr arall yn ymlacio er mwyn i'r symudiad allu digwydd. Y cyhyr sy'n uniongyrchol gyfrifol am y symudiad yw'r gweithydd a'r cyhyr sy'n ymlacio yw'r gwrthweithydd.
Nid yw pob ffibr cyhyr ysgerbydol yn union yr un peth. Mae'r mathau gwahanol o ffibrau yn cyfangu ar gyflymderau gwahanol ac maent yn gweddu i fathau gwahanol o weithgarwch corfforol. Mae'r corff yn cynnwys cyfuniad o ffibrau cyhyrau 'plycio araf' a ffibrau cyhyrau 'plycio cyflym'. Mae dau brif fath:
| Math I | plycio araf | ocsidiol | aerobig |
| Math II | plycio cyflym | glycolytig | anaerobig |
Mae dau fath o Fath II:
| Math IIa | cyflym ocsidiol glycolytig | llai o rym, yn gallu gwrthsefyll lludded yn well |
| Math IIb | cyflym glycolytig | y grym mwyaf |
Yn dibynnu ar hyd a dwysedd yr ymarfer, gall ffibrau Math IIa fabwysiadu naill ai nodweddion ffibrau cyhyrau Math I neu ffibrau cyhyrau Math IIb.
| Gwahaniaethau adeileddol | |||
| Nodwedd | Math I (ocsidiol) | Math IIa (ocsidiol glycolytig) | Math IIb(cyflym glycolytig) |
|---|---|---|---|
| Maint y ffibrau | bach | mawr | mawr |
| Nifer y capilarïau | mawr | canolig | bach |
| Nifer y mitocondria | mawr | canolig | bach |
| Stôr myoglobin | uchel | canolig | isel |
| Storau CP | isel | uchel | uchel |
| Storau glycogen | isel | uchel | uchel |
| Gwahaniaethau swyddogaethol | |||
| Cynhwysedd aerobig | uchel | isel/canolig | isel |
| Gwrthsefyll lludded | uchel | isel/canolig | isel |
| Cynhwysedd anaerobig | isel | uchel/canolig | uchel |
| Cyflymder cyfangu | araf | cyflym | cyflymaf |
| Grym cyfangu | isel | uchel | uchaf |
| Gweithgaredd | rhedeg pellter mawr | 1500m | gwibio|
Wrth i gyhyrau gyfangu dros ei gilydd ac wrth ochr esgyrn, maent yn achosi ffrithiant a gaiff ei drawsnewid yn wres, sydd yn ei dro yn codi tymheredd mewnol y corff.
Effaith codi tymheredd cyhyrau ysgerbydol:
Mae cyhyrau ysgerbydol yn cyfangu o ganlyniad i ysgogiad a anfonir i'r cyhyrau i greu tyndra. Gellir dosbarthu cyfangiadau cyhyrau yn rhai isotonig neu isometrig. Gellir isrannu cyfangiadau isotonig yn gyfangiadau cydganol ac allganol.
Mae'r tabl isod yn dangos y tir math o gyfangiad mewn perthynas â chyrlio'r cyhyryn deuben.
| Cyfangu isotonig | |
| Consentrig | Ecsentrig |
 |
 |
|
|
| Cyfangiad isometrig | |
 |
|