Dyfodiad chwaraeon modern

Cyflwyniad

Mae chwaraeon yr oes fodern wedi’u dylanwadu gan y gorffennol. Wrth edrych yn ôl ar hanes, mae gwreiddiau ein hoff chwaraeon a’n gweithgareddau hamdden yn amlwg.

Cynnwys

  • Rôl ysgolion bonedd
  • O amaturiaeth i broffesiynoldeb

Cefndir

Roedd gweithgareddau hamdden cyn cyfnod y chwyldro diwydiannol wedi’u rhannu rhwng y werin bobl a’r uchelwyr. Roedd y werin yn cymryd rhan mewn gweithgareddau hamdden mewn gwyliau blynyddol, ffeiriau a gwyliau eraill megis y Nadolig. Ar y pryd, roedd yr eglwys yn wrthwynebus i lawer o chwaraeon a digwyddiadau amser hamdden eraill. Roedd rhaid i’r gŵr bonheddig fod â diddordeb mewn chwaraeon a diwylliant yng nghylchoedd cymdeithasol yr uchelwyr. Roedd y chwaraeon yn cynnwys: hela, tenis go iawn a dawnsio.

Erbyn y 17eg ganrif, roedd gemau torfol a baetio wedi dod yn weithgareddau amser hamdden (cyn belled ag y bo pobl yn dal i fynychu’r eglwys). Yn ystod y 18fed ganrif, roedd yr eglwys yn darparu dyddiau gŵyl a chyfle i bobl ymgasglu. Roedd criced, rasio ceffylau ac ymladd heb fenig (rheolau Broughton yn 1743) yn boblogaidd ac yn denu torfeydd i'w gwylio gan arwain at gychwyn masnacheiddio chwaraeon.

Yn ystod y 19eg ganrif, newidiodd cymdeithas, addysg, chwaraeon a gemau mewn modd dramatig. Roedd cymdeithas yn seiliedig ar Gristionogaeth ac ethig gwaith Protestannaidd. Dechreuodd amodau ac oriau gwaith wella i’r dosbarth gweithiol a chyda dyfodiad y chwyldro diwydiannol, daeth gwelliant mewn cysylltiadau trafnidiaeth a datblygiad pellach ym maes chwaraeon. Hefyd, gyda chreu’r Ymerodraeth Brydeinig, datblygodd chwaraeon ar draws y byd.

Characteristics of popular recreation

Astudiaeth achos: Mob ball (Cnapan yng Nghymru)

Roedd 'Mob ball' yn gêm amser hamdden boblogaidd. Gem debyg oedd y Cnapan yng Nghymru lle'r oedd dynion yn cicio a thaflu pêl o un plwyf i’r llall. Yn y bôn ymladdfa oedd y gêm rhwng grwpiau o ddynion ifanc.

Nid oedd yr uchelwyr, y llywodraeth na llywodraeth leol yn hoff o hyn gan ei bod yn:

  • difrodi eiddo
  • anafu dynion ifanc/yn golygu nad oeddent yn gallu gweithio/derbyn hyfforddiant milwrol
  • yn amharchu’r Sul
  • arwain at afreolaeth gymdeithasol (terfysg)

Dydd Mawrth Ynyd oedd y diwrnod traddodiadol i chwarae 'Mob ball' a oedd yn cael ei weld fel cyfle i gael hwyl cyn difrifoldeb y Grawys.

Dyfodiad chwaraeon modern: ysgolion bonedd y 19eg ganrif

Rheolwyd yr ysgolion hyn gan grwpiau o ymddiriedolwyr ac nid oeddent dan berchenogaeth preifat. Prif nodweddion yr ysgolion hyn oedd: lletya, a oedd yn caniatáu mwy o amser i weithgareddau hamdden; roeddent yn denu bechgyn o amrywiaeth o ardaloedd a hwythau felly â phrofiad o gemau rhanbarthol; roedd y driniaeth a’r amodau byw garw yn paratoi’r bechgyn ar gyfer cystadlaethau caled.

Dr Thomas Arnold (Pennaeth Rugby School 1828-1842)

Mae llawer yn ystyried mai Dr Thomas Arnold yw’r dyn a ddiwygiodd y system ysgolion bonedd. Nod Dr Arnold oedd pregethu ymddygiad moesol da. Roedd hyn yn rhan o’r Muscular Christianity Movement a oedd yn credu mewn meddwl, enaid a chorff iach.

Diwygiodd Arnold yr ysgolion bonedd trwy newid ymddygiad y bechgyn, datblygu rôl disgyblion y chweched dosbarth a chreu’r ymdeimlad o bwysigrwydd meddwl a chyrff iach. Sefydlodd y gemau a drefnwyd gan y chweched dosbarth reolaeth gymdeithasegol, creodd fodelau rôl a chyfleoedd arweinyddol.

Y system dai

Dyma ragflaenydd cynghreiriau a chodio gemau. Daeth system dai Arnold yn ffocws i fodolaeth personol, cymdeithasol, hamdden a chwaraeon y bechgyn. Caniataodd y system dai gystadleuaeth iach, y synnwyr o berthyn ac agweddau ymlynol.

Wrth i’r ysgolion bonedd ddod yn fwy poblogaidd, cynyddodd eu cefnogaeth ariannol a datblygwyd caeau chwarae gwych, dillad ysgol a rheolau. Daeth cystadlaethau rhwng yr ysgolion â symbolau o athletiaeth. Daeth athletiaeth yn hynod boblogaidd gydag ysgolion yn cynnal gemau gorfodol er mwyn datblygu cymeriad.

Athletiaeth – cyfuniad o ymdrech gorfforol a chywirdeb moesol (chwarae teg)

Aeth y myfyrwyr hyn ymlaen i’r brifysgol gan fynd â moeseg y gemau gyda nhw; y cymeriad cyfan, cwrteisi a nodweddion personol rhagorol. Wedi arwain tîm ar y cae chwarae, cymerwyd yn ganiataol y byddai’n gallu arwain catrawd ar faes y gad. Byddai’r myfyrwyr hyn hefyd yn dod â’r rheolau a’r confensiynau o amrywiol ysgolion i ddechrau ffurfioli rheolau cytunedig yn fwy canolig.

Roedd datblygiad athletiaeth yn llawer arafach mewn ysgolion bonedd merched oherwydd:

  • • rôl draddodiadol merched (addysg – gwelwyd yn fygythiad i norm ymddygiadol cymdeithas)
  • • Pryder – am wisgo dillad ar gyfer chwaraeon a fyddai’n dangos gormod o gnawd
  • • Nid oedd pobl yn ystyried ei bod yn bwysig rhoi’r un cyfleoedd i ferched ag i fechgyn
  • • Nid fel merch fonheddig – meddyliwyd ei bod yn amhriodol i ferched fod yn gystadleuol neu’n fywiog
  • • pryderon meddygol – byddai gweithgareddau corfforol dwys yn cymhlethu/atal genedigaeth plant.

Datblygiadau technegol: Amaturiaeth i broffesiynoldeb

Erbyn diwedd y 19eg ganrif, roedd Diwrnodau Chwaraeon yn achlysuron cymdeithasol o bwys ac yn symbol o’r oes fodern. Cynrychiolai’r diwrnodau chwaraeon gyfnod mwy technegol a diddordeb mewn medrusrwydd yn hytrach na bôn braich. Roedd y diwrnodau hyn wedi’u trefnu’n drylwyr gyda rhaglenni cynhwysfawr.

Daeth pêl-droed yn fwy cyfundrefnol ac yn rhan ganolig o nid yr ysgolion bonedd yn unig ond hefyd cymdeithas. Ymhlith y dosbarthiadau uwch, gwelwyd y gêm yn weithgaredd parchus a oedd yn arddangos dewrder a phenderfyniad.

Y Gymdeithas Bêl-droed

  • Yn dilyn ffurfio’r Gymdeithas Bêl-droed (FA), daeth y gêm yn un amatur i wŷr bonheddig ac yn un broffesiynol i’r werin bobl.
  • Yn fuan iawn, daeth pêl-droed yn atyniad i dorfeydd yn hytrach na digwyddiad gŵyl flynyddol.
  • Felly, oherwydd nad oedd chwaraewyr yn gallu cytuno i gymryd amser o’u gwaith, er yn anfoddog, cytunodd y Gymdeithas Bêl-droed i dderbyn proffesiynoldeb.

Mewn ffordd debyg y datblygodd criced. Yn yr 1870au, datblygodd y gêm hon o dimau o unarddeg a oedd yn teithio i atyniad torfol – tra bo cymunedau sirol angen ac yn parchu chwaraewyr proffesiynol, fe’u cadwyd yn eu lle yn gymdeithasol, e.e. Y Chwaraewyr v Gwŷr Bonheddig neu Pros v Amaturiaid. Roedd ganddyn nhw hyd yn oed drefniadau bwyta gwahanol ac nid oedden nhw’n teithio i’r gemau gyda’i gilydd nac ychwaith yn rhannu ystafelloedd newid.

Datblygiad dril, ymarfer corff ac addysg grefyddol mewn ysgolion elfennol

Cefndir:

Roedd y fyddin yn gwrthod dros draean o recriwts ar sail gorfforol erbyn diwedd y 19eg ganrif. Ychydig o le na chyfleusterau mewn trefi diwydiannol na phwyslais yn ysgolion y wladwriaeth. Cyflwynwyd dril er mwyn gwella ffitrwydd ymhlith recriwts i’r fyddin, disgyblaeth ac ymdrech i roi i blant y dosbarth gweithiol beth oedd gemau yn eu rhoi i fechgyn yr ysgolion bonedd

Gwiriad cyflym

  • Roedd gweithgareddau hamdden yn y cyfnod cyn y chwyldro diwydiannol wedi’u rhannu rhwng y werin a’r uchelwyr. Roedd y werin yn cymryd rhan mewn gweithgareddau hamdden yn ystod gwyliau blynyddol a ffeiriau. Roedd yr uchelwyr yn cymryd rhan mewn gweithgareddau cefn gwlad fel hela a thenis go iawn.
  • Gemau fel y cnapan a baetio oedd yn mynd â bryd y werin.
  • Erbyn diwedd y 19eg ganrif roedd amodau gwaith wedi gwella, cysylltiadau trafnidiaeth wedi’u datblygu a datblygwyd chwaraeon yn fyd-eang yn sgil creu’r Ymerodraeth Brydeinig.
  • Ystyrir Dr Thomas Arnold, pennaeth Rugby School fel yr un a ddiwygiodd y system ysgolion bonedd yn Lloegr. Roedd y system yn seiliedig ar feddwl, enaid a chorff iach.
  • Newidiodd The Muscular Christianity Movement ymddygiad y bechgyn a datblygu rôl disgyblion y chweched dosbarth. Sefydlodd y gemau a drefnwyd gan y chweched dosbarth reolaeth gymdeithasegol, rolau model cadarnhaol a chyfleoedd arweinyddol.
  • Gyda lledaeniad chwaraeon ar draws y wlad a’r byd, roedd digwyddiadau a oedd wedi’u trefnu’n drylwyr a chyfundrefnu.