ࡱ > 9 ; . / 0 1 2 3 4 5 6 7 8 %` 9 bjbjNN o , , 1 $ $ $ $ \ # 3 5 5 5 5 5 5 $ j h " V Y + N + + Y n + " 3 + 3 p!! $ M x 3 0 (# (# (# T + + + + + + + Y Y + + + + + + + $ D Uned 8 Y Rhyfel Mewn nifer o ffyrdd, y Rhyfel Cartref oedd y rhyfel modern cyntaf. Ni bu rhyfel ar y fath raddfa cyn hynny. Gwasanaethodd un o bob deuddeg Americanwr a oedd yn oedolyn yn y rhyfel, ac effeithiodd y gwrthdaro yn uniongyrchol ar bob teulu bron yn America. Lladdwyd dros 625,000 o Americaniaid yn y rhyfel, mwy nag a laddwyd yn holl ryfeloedd eraill America gydai gilydd. Oherwydd bod llawfeddygon yn cael eu gorweithion gyson au bod yn aml yn brin o gyfarpar, cyflenwadau a gwybodaeth, roedd bron pob anaf ir stumog neur pen yn angheuol. Roedd hanner can mil or bobl a oroesodd y rhyfel wedi colli un neu ragor ou haelodau. Ond y perygl mwyaf ir milwyr oedd yr afiechydon, a laddodd ddwywaith gymaint ag a gollwyd yn y brwydro. Byddinoedd a Strategaethau Ym 1861 roedd 9 miliwn o bobl yn byw yn y taleithiau cydffederal a thraean ohonynt yn gaethweision, ou cymharu 22 miliwn o bobl yn yr Undeb. Hefyd roedd gan y Gogledd 3.5 gwaith gymaint o ddynion gwynion o oed gwasanaethu yn y fyddin, 90% o holl ddiwydiannaur Unol Daleithiau a dwy ran o dair o reilffyrdd y wlad. Ond roedd y Gogledd yn wynebu her aruthrol, os nad amhosibl, sef gorchfygur Gynghrair a gorfodir De i ddychwelyd ir Undeb. Wedir cyfan, dim ond ymladd am annibyniaeth a wnir De. Er mwyn gorchfygu a threchur Gynghrair byddain rhaid ir Gogledd reoli ardal o faint Gorllewin Ewrop. Gallair De, oedd yn dibynnu ar gaethweision am lafur, ryddhau canran uwch oi dynion gwynion i ymladd. O ran technoleg, roedd angen gwell rheilffyrdd ar y Gogledd ac yn wir roeddent yn meddu arnynt. Wrth ymladd yn amddiffynnol ar linellau mewnol, gallair De symud y milwyr o fewn ardal gymharol fychan heb ddefnyddio rheilffyrdd, tra bod gan y Gogledd bellteroedd hwy o lawer i symud y milwyr au cyflenwadau. Defnyddiwyd amrywiaeth o arfau newydd yn ystod y Rhyfel Cartref, gan gynnwys y llong danfor, y reiffl aildanio ar dryll Gatling, sef rhagflaenydd y gwn peiriant. Ond digwyddodd y datblygiad pwysicaf o lawer yn yr arfau a ddefnyddid yn y Rhyfel Cartref yn y 1850au pan ddisodlwyd y mysgedau baril llyfn gan reifflau. Ni fyddai powdwr eu bwledi yn tagu rhigolau mewnol troellog y reiffl ar l ychydig ergydion. Roedd y reifflau newydd Springfield ac Enfield yn gallu tanion gywir hyd at 400 llath oi gymharu 80 llath ar gyfer yr hen fysgedau baril llyfn. Roedd llawlyfrau a ddefnyddid yn Academi Filwrol West Point yn y 1840au ar 1850au yn nodi mai ymosodiadau gan filwyr troed yn erbyn lleoliadau gwannaf y gelyn oedd yr allwedd i fuddugoliaeth. Roedd y llawlyfrau hyn yn cymryd yn ganiataol y byddai amddiffynwyr gyda mysgedau ddim ond yn medru tanio rownd neu ddwy o ergydion cyn cael eu trechu. Yr un agwedd a fun gyfrifol bod cadfridogion y Rhyfel Cartref ar gychwyn y brwydro yn credu mai dim ond trapiau ir amddiffynwyr oedd ffosydd. A hwythau erbyn hyn wediu harfogi reifflau, medrair amddiffynwyr danio nifer o ergydion cyn dechrau brwydro gydar gelyn. O ganlyniad, roedd y fidog bron yn ddiwerth fel arf yn awr; llai nag 1% o laddedigion y Rhyfel Cartref a achoswyd gan fidogau. Gorfododd y defnydd cynyddol o reifflau ir ddwy ochr ddibynnu llai ar farchfilwyr. Yn draddodiadol y marchfilwyr oedd yr arf ymosodol mwyaf effeithiol mewn rhyfel oherwydd byddai ymosodiadau ganddynt hwy yn aml yn allweddol er mwyn torri drwy amddiffynfeydd y gelyn. Roedd reifflau yn lleihau effeithlonrwydd marchfilwyr drwy gynyddu grym milwyr troed i danio ergydion atynt. O ganlyniad, cafodd y marchfilwyr ar y ddwy ochr eu cyfyngu i waith rhagchwilio a gwneud arolwg or wlad ac ymosod ar gyflenwadaur gelyn. Un o strategaethau pwysicaf byddinoedd y Rhyfel Cartref oedd ymosod yn ddirybudd. Yn y rhan fwyaf o frwydraur rhyfel, roedd gan y fyddin a oedd yn ymosod gyfle gwych i ennill os byddain gallu ymosod yn ddirybudd. Roedd fforestydd trwchus y De yn rhoi ddigon o gyfleoedd i fyddin allu ymosod yn ddirybudd ar y gelyn. Fel mewn rhyfeloedd blaenorol, ymladdwyd y Rhyfel Cartref mewn gwirionedd fel cyfres o frwydrau ble roedd y milwyr troed yn tanio, yn ymosod ac yn gwrthymosod ar ei gilydd. Y gred oedd pa ochr bynnag a giliai o faes y gad fyddai wedi collir dydd, ond yn aml byddai gan yr ochr a gollodd lai o glwyfedigion nar un a gafodd y fuddugoliaeth. Y Prif Ymgyrchoedd Mae haneswyr wedi rhannu Rhyfel Cartref America yn ddau faes rhyfela, sef y dwyrain ar gorllewin, gyda Mynyddoedd Appalachia yn eu gwahanu. Y Maes Dwyreiniol Gwnaeth penderfyniad y Gynghrair i symud y brifddinas o Montgomery, Alabama, i Richmond, Virginia, lunio strategaeth yr Undeb yn y maes dwyreiniol. Ymlaen i Richmond oedd rhyfelgri gyntaf yr Undeb ym 1861. Ond cyn y gallent feddiannu Richmond, 100 milltir ir de o Washington, byddain rhaid i luoedd yr Undeb drechu byddin y Cydffederalwyr oedd wedii lleoli ym Manassas Junction, ugain milltir o brifddinas yr Undeb. Mae gan nifer fawr o frwydraur Rhyfel Cartref ddau enw oherwydd bod y Gogledd yn eu henwi ar l tirnodau lleol, tra bod y De yn eu henwi ar l y dref agosaf. Ym Mrwydr First Bull Run neu First Manassas, daeth recriwtiaid dibrofiad wyneb yn wyneb mewn cyflafan waedlyd. Daeth pobl bwysig dosbarth uwch Washington yno yn eu gwisgoedd gorau i wylior lladdfa. Gyda chymorth milwyr ychwanegol ar y funud olaf, bun rhaid i filwyr yr Undeb ffoi a throi am adref ar frys i Washington. Ar l brwydr Bull Run, cafodd Cadfridog yr Undeb, Irvin McDowell, ei ddiswyddo a phenodwyd y Cadfridog George B. McClellan yn ei le. Yn fuan, daeth y milwyr i addoli a pharchu McClellan, ond dadrithiwyd Lincoln gan ei arweinydd milwrol newydd. Roedd Lincoln or farn mair allwedd i ennill y rhyfel oedd ymosodiadau wediu cyd-drefnu ar yr un pryd ar nifer o ffryntiau fel bo mantais y Gogledd mewn dynion ac adnoddau yn cael ei defnyddion llawn. Roedd McClellan, a oedd yn Ddemocrat o blaid caethwasiaeth, eisiau buddugoliaeth dros y De heb dywallt llawer o waed ac yna drafod telerau heddwch a fyddain caniatu i daleithiaur De ddychwelyd ir Undeb, gan adael caethwasiaeth fel or blaen. Yn hytrach nag ymosod yn uniongyrchol ar fyddin y Gynghrair, yng ngwanwyn 1862 cynlluniodd McClellan i symud ei filwyr, Byddin y Potomac, ar hyd yr afon honno i begwn y penrhyn ir de o Richmond ac yna ei symud i gyfeiriad y Gogledd i gipio Richmond. Dechreuodd y Peninsula Campaign yn dda a symudodd ymhell dros 100,000 o filwyr yr Undeb au cyflenwadau ir penrhyn. Erbyn Mai 1862 roedd Byddin y Potomac o fewn pum milltir i Richmond ond oedodd McClellan cyn ymosod. Credair cadfridog bod byddin y Gynghrair yn gryfach nar hyn oedd mewn gwirionedd, a gwrthododd ymosod yn derfynol ar y ddinas heb gael milwyr ychwanegol. Manteisiodd y Cadfridog Robert E. Lee ai fyddin o Ogledd Virginia ar yr oedi hwn, ac ymosodwyd ar McClellan yn hwyr ym Mehefin 1862. Bu cyflafan fawr yn y frwydr a ddilynodd, sef y Frwydr Saith Diwrnod. Yn y frwydr hon, collodd y De ddwywaith cymaint o ddynion nar Gogledd. Ac yntaun amheus o ymgyrch McClellan yn y penrhyn, gorchmynnodd Lincoln iddo roir gorau iddi a dychwelyd i Washington. Wrth ir Gogledd encilio, symudodd Lee ai is-gadfridog Stonewall Jackson, yn feiddgar tuar gogledd a gorchfygur Undeb unwaith eto yn Ail Frwydr Bull Run. Parhaodd Lee i symud ir gogledd, gan feddiannu Maryland, ac o wneud hynny, bygwth Washington. Rhoddodd hyn hwb i obeithion ymgeiswyr heddwch yn yr etholiadau ganol tymor a pheri i Ffrainc a Phrydain gydnabod y taleithiau cydffederal fel gwlad annibynnol. Gorfodwyd McClellan i atal ymosodiad Lee ym Mrwydr Antietam ar 17 Medi. Er bod y frwydr yn gyfartal yn dactegol, roedd yn fuddugoliaeth strategol oherwydd bun rhaid i Lee roir gorau iw ymosodiad ar y Gogledd, gydar canlyniad i Lincoln ddatgan ei Broclamasiwn Rhyddfreiniad, i ryddhaur holl gaethweision o dan reolaeth y gwrthryfelwyr (gweler Uned 10). Bu dros 24,000 o glwyfedigion ym mrwydr Antietam. Yn sgil hyn, fei hadweinid fel y dydd mwyaf gwaedlyd yn hanes America. Oherwydd ei fod yn analluog neun anfodlon mynd ar l Lee wedir frwydr, penododd Lincoln y Cadfridog Ambrose Burnside yn lle McClellan. Yn Rhagfyr 1862, arweiniodd Burnside, 122,000 o filwyr ffederal yn erbyn 78,000 o Gydffederalwyr ym Mrwydr Fredricksburg. Ar l cipior dref gorchmynnodd ei fyddin i ymosod or tu blaen, ar ffosydd byddin y Gynghrair. Bur lladdfa a ddilynodd yn enfawr. Y Maes Gorllewinol Roedd yr Undeb yn llawer mwy llwyddiannus yn y Gorllewin ble ymladdwyd y Rhyfel Cartref dros ardal helaeth er mwyn rheoli afonydd mawr y De. Y Cadfridog di-nod Ulysses S. Grant a ddaeth yn ben ar y maes rhyfel yn y Gorllewin. Symudodd Grant ei fyddin ym 1861-62 i Tennessee, gan gipio dwy gaer strategol, Fort Henry ar Afon Tennessee a Fort Donelson ar yr Afon Cumberland. Aeth tuar de wedyn i ymosod ar Corinth, Mississippi, sef cyffordd rheilffordd bwysig. Yn gynnar yn Ebrill 1862, ceisiodd lluoedd y Gynghrair leihaur pwysau ar Corinth drwy ymosod yn ddirybudd ar fyddin Grant ger eglwys or enw Shiloh. Ceisiodd Grant ai ddirprwy, William T. Sherman, sefydlogi llinell yr Undeb. Pan gyrhaeddodd milwyr ychwanegol, gwnaethant wrthymosod ar filwyr y Gynghrair au gyrru o faes y gad. Er mwyn ymosod ar Grant yn Shiloh, roedd y Gynghrair wedi symud milwyr a oedd yn amddiffyn New Orleans. Yn sgil hynny, llwyddodd llynges a byddin yr Undeb i gipior ddinas yn hwyr ym mis Ebrill, cyn symud ymlaen i gipio Baton Rouge a Memphis. 1863 Y Trobwynt Dechreuodd 1863 yn dda ir Gynghrair, pan lwyddodd Lee a Stonewall Jackson i drechu byddin yr Undeb ym Mrwydr Chancellorsville, Virginia, ym mis Mai 1863. Ond daeth llwyddiannau ir Undeb yn haf a hydref y flwyddyn honno ym mhob maes or rhyfel. Dechreuodd y llwyddiannau rheiny pan benderfynodd Lee, ar l Chancellorsville, i oresgyn y Gogledd. Credai ef y byddai buddugoliaeth fawr yn y Gogledd yn troir rhyfel oi blaid ef. Yn gynnar ym mis Gorffennaf 1863, rhwystrwyd ymosodiadau Lee ar gyffordd ffordd or enw Gettysburg ym Mhensylfania. Tra roedd milwyr y Gynghrair yn edrych am esgidiau yn y dref daethant ar draws rai o farchfilwyr yr Undeb. Galwodd y ddwy ochr am filwyr ychwanegol ac yn fuan dechreuodd brwydr fwyaf y rhyfel. Parhaodd Brwydr Gettysburg am dridiau ar penllanw oedd rhuthr enfawr gan filwyr troed byddin y Gynghrair dan arweiniad yr Uwch-gadfridog George Pickett. Ataliwyd rhuthr y Gwrthryfelwyr gan danio effeithiol reifflaur Undeb. Cafodd dros hanner milwyr Pickett eu lladd neu eu hanafu. Erbyn iddo gilio roedd Lee wedi colli dros draean oi fyddin. Er gwaethaf y golled, methodd byddin yr Undeb ag ymlid byddin y Gwrthryfelwyr ai dinistrio. Bron yr un pryd, enillodd y Gogledd fuddugoliaeth lai gwaedlyd ond mwy strategol yn y Gorllewin, pan gipiwyd Vicksburg or diwedd gan Grant. Ildiodd Port Hudson ychydig wythnosaun ddiweddarach a chwympodd cadarnle olaf y Gynghrair ar yr afon Mississippi. Datganodd Lincoln fod Tad y Dyfroedd yn llifon ddibryder i mewn ir mr. Cyn diwedd y flwyddyn enillodd yr Undeb fuddugoliaeth dyngedfennol arall yn y Gorllewin ym Mrwydr Chickamauga. Diwedd y Rhyfel 1864 -65 Yn gynnar ym 1864 rhoddodd Lincoln y swydd o arwain holl fyddinoedd yr Undeb i Grant ai ddyrchafun is-gadfridog. Yn sgil ei ddyrchafiad cafodd Grant reolaeth ar Fyddin y Potomac. Yn gynnar ym Mai 1864, arweiniodd Grant ei fyddin yn erbyn Lee i ardal goediog yr Anialdir ger Fredericksburg, Virginia. (Battle of the Wilderness). Ceisiodd Grant amgylchynu Lee ym Mrwydr Spotsylvania. Gorfododd Lee i encilio ac fe ymosododd arno drachefn ym Mrwydr Cold Harbour. Unwaith eto enciliodd Lee ac fei gorfodwyd i gloddio ffosydd er mwyn amddiffyn Richmond a Petersburg. Tra bod Grant yn wynebu Lee yn y Dwyrain, ymosododd byddin yr Undeb dan arweiniad William T. Sherman o gyfeiriad Georgia a meddiannu Atlanta yn gynnar ym mis Medi. Bu cwymp Atlanta yn hwb i ysbryd y Gogledd ac yn gymorth i ailethol Lincoln. Wedi i Grant wthio Lee i mewn i ffosydd o gwmpas Petersburg a Richmond, fei gorfododd i wacur ddwy ddinas. Gwnaeth Lee un ymdrech olaf i ddianc rhag Grant a chyrraedd Lynchburg, 60 milltir o Petersburg. Ei fwriad oedd defnyddior rheilffordd i symud ei fyddin i ymuno byddin y Gynghrair yn y Gorllewin. Ond symudodd Grant yn gyflym i rwystro enciliad Lee ac ar 9 Ebrill 1865 fe ildiodd Lee ir anochel. Cynigiwyd amodau ildiad ac feu derbyniwyd. Cyfarfur ddau gadfridog ym mhentref Appomattox Court House er mwyn arwyddor ddogfen ildio. O fewn mis or cyfarfod yn Appomattox roedd gwrthsafiad y Gynghrair wedi diflannu. Dawr holl luniau o Archifdy Cenedlaethol yr UDA ac erbyn hyn mi gredwn y tu hwnt i reolaeth hawlfraint. $ 1 6 3 S X Z b l y z n | ÷ހxm h( h0 mHRsHR hE mHRsHR h0 5>*CJ mHRsHR hE mHRnHsHRtH h( hE mHRnHsHRtH h( h0 mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH j h0 UmH nH u h0 5>*CJ$ mHRsHR h0 mHRsHR h0 5>*CJ0 mHRsHR h_ 5>*CJ0 mHRsHR( o p < = > ? ' ) * / 0 n o $`a$ $a$ 9 I K M : ; < ? @ F J ⺪sdsU h( h% mHRnHsHRtH h( h\] mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH j h0 UmH nH u h\] h mHRnH sHRtH h( h\] h mHRnH sHRtH h( h0 h mHRnH sHRtH h0 h mHRnH sHRtH h\] mHRsHR h( h\] mHRsHR hE mHRsHR h0 mHRsHR h( h0 mHRsHR h( hE mHRsHR!J T U * = \ { & ' ( * % - I M m s w x ' M S T ʷʷhS mHRsHR h( hS mHRsHR j hk UmH nH u h0 mHRsHR %h% h0 B*mHRnHph sHRtHh( h% mHRnHsHRtH h( h0 mHRnHsHRtH h% mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH8T < B V d e g i m y z | ̮̽zmzmz]P hS h mHRnH sHRtH h( hS h mHRnH sHRtH hG h mHRnH sHRtH h0 h mHRnH sHRtH j h0 UmH nH u h( hk 5>*mHRsHR h0 5>*mHRsHR h( hS mHRnHsHRtH h( h0 mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH h0 5>*CJ mHRsHR hG mHRsHR h( hG mHRsHR h0 mHRsHR f g y z # # ;' ( ( ( ( * * * , , , , , . . 1 1 W3 $`a$ $a$ ` i t w # $ 1 6 7 \ ^ _ b . C D ŶŶ|ti|^i h( h0 mHRsHR h( hS mHRsHR hS mHRsHR h0 mHRsHR h( hS h mHRnH sHRtH hS h mHRnH sHRtH (hG h0 B*h mHRnH ph sHRtH hG 5h mHRnH sHRtH hG h mHRnH sHRtH h( h0 h mHRnH sHRtH h( hG h mHRnH sHRtH h0 h mHRnH sHRtH $D E ] ~ Q R ^ @ E F ! ! f! g! ! ! ! ! " " " " " " " " " " ̾}m hS hS 5mHRnHsHRtHh0 6mHRnHsHRtHh( hS mHRnHsHRtH h0 5mHRnHsHRtHhS mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH j h0 UmH nH u j h5 UmH nH u hS mHRsHR h0 mHRsHR h( hS mHRsHR h( h0 mHRsHR&" # # # # # # $# 5# 8# 9# :# W# ^# _# w# # # # # # # $ $ 0$ 5$ E$ Z$ t$ D% E% % % ' ' )( =( >( ?( ( ( ̽ئؙ،ؙ}ؙn} h@ h@ mHRnHsHRtH h( h@ mHRnHsHRtH h0 6mHRnHsHRtHh0 5mHRnHsHRtHh0 mHRsHR h( h0 mHRnHsHRtH h( h5 mHRnHsHRtH h5 mHRnHsHRtH h0 mHRnHsHRtH h5 5mHRnHsHRtHh5 h5 mHRnHsHRtH(( ( ( ( ( ( ( ( &) C) e) f) s) t) ) ) ) ) ) ) ) ) ) ) * * * * * * * 7+ ?+ ', (, t, v, , , , , , , , , 赦~覵rr hHe mHRnHsHRtH h0 5mHRnHsHRtHh0 6mHRnHsHRtHj h0 UmH nH u h( h0 mHRnHsHRtH h( h@ mHRnHsHRtH h( hk 5>*mHRsHR h( h0 5>*mHRsHR h0 mHRsHR h0 mHRnHsHRtH h@ mHRnHsHRtH,, , , b- y- {- - - - - . . . #/ $/ / / {0 0 0 g1 h1 j1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 C3 V3 Y3 Z3 o3 s3 t3 3 3 ᪉Ṫxm hk 5>*mHRsHR j h0 5>*UmH nH u %hHe h0 B*mHRnHph sHRtHj h0 UmH nH u h( hHe mHRnHsHRtH hHe mHRnHsHRtH hHe h0 mHRnHsHRtH h0 5mHRnHsHRtHh0 mHRnHsHRtH h0 mHRsHR h0 5>*mHRsHR)W3 X3 Y3 t3 5 5 6 6 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 $a$gd_ $`a$ $a$ 3 3 3 3 3 h4 i4 x4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 -5 35 45 B5 5 5 5 5 5 5 R7 T7 8 8 8 8 9 9 9 ƹƹƱ|n j h0 UmH nH u h9 mHRsHR hHe hHe B*mHRph sHRhHe mHRsHR h( h0 mHRsHR h( hHe mHRsHR h0 mHRsHR h0 5mHRnHsHRtHh0 mHRnHsHRtH h( h0 5mHRnHsHRtHh( hHe mHRnHsHRtH h( h0 mHRnHsHRtH&9 9 9 h0 mHRsHR h~1 h_ CJ aJ mHRsHR, 1h/ =!"#$% FI P9g@S $ JFIF C $.' ",#(7),01444'9=82<.342 C 2!!22222222222222222222222222222222222222222222222222 >" } !1AQa"q2#BR$3br %&'()*456789:CDEFGHIJSTUVWXYZcdefghijstuvwxyz w !1AQaq"2B #3Rbr $4%&'()*56789:CDEFGHIJSTUVWXYZcdefghijstuvwxyz ? ry#\)Y@#8iFc> *{yUcm)u-/i|k tj03 ?;59H_/P >j S `c5 XW@/g? )P80G4V >JϺ&hhYX7N[X&8Thɏq/d& APRwѕs֕Hu %HqS&OTB97S"fA'_8 I!W[/*&r?OI[ɟKpn#5T[ .2S}}fP\˕/aW }?_3OW +ҕut GH/nsʹگUƏ=#qEoA mW)sv/TsU6;Ƕ8#m U0 G| U Եa%Ct=OKCuso I7FLiHzq Ki;\W5ڟr;wt GPo z)74%P݇MC\N*LMd}=03D "13gi$aLIV&옂 fzDm]G63"ïTRi1?*N¹Wh0&EdG/* kϐ:zVu#JAן^Jԝ3)Eb tĉTEЊ*nBo' V3l:OKG9Q`7{GFSYd#qh\.. Qu4_M77"~1YbTT2KO94è:c Lơ0r3W